روشنفکری و دینداری یا آزاد اندیشی و بی دینی؟

دوست نازنینی از مرحوم دکتر شریعتی نقل و قولی داشت با این مضمون که:
"روزی خواهد آمد که بیدینی نشانه روشنفکری خواهد گشت."

اگر در تعریف مفهوم دقیق روشنفکری و یا بعبارت دیگر روشن + فکر کردن تعمق و نامل نکنیم، حرف ایشان و یا سخن دکتر شریعتی را نیز باید با جان و دل بپذیریم و با استناد به نمونه های بارز آن در جوامع مختلف مذهبی که خروج از حباب دین را نشانه روشنفکری میدانند به قیل و قال این موضوع خاتمه دهیم.

اما آنچه این سخن شریعتی را بحث برانگیزتر و جذاب تر میکند این است که آیا میتوان براستی روشنفکر به مفهوم اخص کلمه باقی ماند و از دکاکین دین مایحتاج بهزیستی نهیه نمود؟

در باز پرداخت به کلمه روشنفکر و روشنفکری نیازی به تشتت در آرای شریعتی دیندار با سارتر بیدین نیست. در این نامواژه ای که ما از غرب بعاریت گرفته ایم تعریف صریح و روشنی ارایه داده شده است، اما متاسفانه ما، چون سایر پدیده های عاریتی اصل معنی و صحت امانت را لوث کرده و به طریق استنباط شخصی خویش مورد استفاده قرار می دهیم. واژه های Intellect و Enlightened که ما روشنفکر را از آنها اسنتاج کرده ایم به هیچ عنوان مرزبندی اعتقادی به ادیان و دین خاصی را مشخص نمیکنند که هیچ، بلکه در تمام تعاریف داده شده نشانی از دین و دینداری نیست که ما بالطبع بخواهیم یک فرد Intellectual را بر اساس آن مفاهیم وارد دینی کرده و یا از دینی در بیاوریم. کسی که قدرت و توانایی اندیشیدن و کسب معارف را داشته باشد و یا آن فردی که خارج از چهارچوب فکری و عقیدتی متعارف در جامعه ای که در آن زندگی میکند فردیست روشنفکر. در تعبیر دیگری روشنفکر کسی است که توانسته است خود را قیودات افکار غیر روشن جدا ساخته و با دیدی شفاف و روشن به مسایل مربوط به و مورد تفکری که لازمه تعالی انسان از بدو تاریخ بوده است نگاه میکند. انسانی که قادر بوده از چهارچوب کلیشه شده افکار در هر جامعه ای خود را جدا ساخته و بقول غربی ها خارج از جعبه به تفکر بنشیند، پیام آور افکار نوین و پدیده های برتر بوده است. هر بی دینی را روشنفکر خواندن خطاست. میتوان بیدین بود و روشنفکر نبود. میتوان روشنفکر دیندار بود، اما بی تردید میتوان ادعا نمود که با تداوم روشن بینی و روشنفکری تمام پایه های افکار پوسیده، مربوط به هر منطقه و نژاد و آیینی هم که باشد، محکوم به فناست...